به گواه تاریخ کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ با هدایت عوامل انگلیس و آمریکا شکل گرفت. میز کودتا چندین ماه قبل توسط نیروهای سازمان سیا و امایسیکس انگلیسی در سفارت آمریکا شکل میگیرد
در میانه تحولات کودتای 28 مرداد 1332 ، سیفالله معظمی، وزیر پست و تلفن و تلگراف دولت محمد مصدق و برادر عبدالله معظمی، رئیس وقت مجلس شورای ملی، از جمله همراهان رهبر جبهه ملی بود که در روز کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، خود را به خانه نخستوزیر رساند.
قدرت سیاسی شاه از ابتدای سلطنت تا پایان آن با فراز و فرودهایی مواجه بود. شاه تا پیش از کودتای 28 مرداد قدرت سیاسی چندانی نداشت؛ اما بعد از کودتای 28 مرداد، قدرت او به یکباره تغییر کرد و به شخص اول مملکت تبدیل شد.
همسرش «ثریا اسفندیاری» که همراهش بود برای تاریخ نقل کرده است: «ما به منطقه کلاردشت نزدیک رامسر پرواز کردیم. مسافرت ما ظاهرا طبیعی و برای فرار از گرمای طاقتفرسای تهران بود. چند تن از دوستان نزدیک ما هم در کلاردشت به ما پیوستند، ولی هیچکدام از آنها از صدور فرمان برکناری مصدق و انتصاب سرلشکر زاهدی به جانشینی وی اطلاع نداشتند.
جک استراو وزیر خارجه اسبق انگلستان در روایت خود از کودتای ۲۸ مرداد، نقشه سیا و ام ای 6 را شرح داده؛ از تبلیغاتی که ضد مصدق به راه افتاد و هدفش القای این موضوع بود که با انتشار اسناد جعلی (که همه گمان کنند اینها اسناد مخفی است و به بیرون درز کرده) نشان داده شود مصدق طرفدار حزب توده و حامی شوروی است.
در 24 اسفند 1328، محمد ساعد مراغهای- نخستوزیر وقت ایـران- بـا انتشار بیانیهای که در رسانههای همگانی بازتاب یافت، شناسایی دوفاکتوری رژیم صهیونیستی را اعـلام کـرد.انـتشار خبر شناسایی رژیم صهیونیستی از سوی ایران بازتاب گستردهای در دنیای عرب داشت. محافل عرب رفتار ایـران را هـمچون خـنجری بر پشت کشورهای عربی تلقی کردند.
کودتا هنوز، مصداقی از دخالت آمریکا در امور کشورهای دیگر است؛ آنچه که به باور «نوام چامسکی» در ساختار سیاسی ایالات متحده نهادینه گردیده است و در نتیجه رفتار آن کشور در حوزهی نظام بینالملل، برآیندی از منافع و انگیزههای داخلی و آمادگی محیط بینالملل برای تجاوز و مداخله را نشان میدهد
یکی از اشتباهات مصدق که باعث شکست او ودر نهایت کودتا علیه او شد، عدم پیشبینی و درک درست از وضعیت اقتصادی کشور بود. مصدق تصور میکرد، اداره کشور بدون نفت بسیار آسان است و از راههای جایگزین میتوان اقتصاد را نجات داد. همچنین او میپنداشت که انگلیس به نفت ایران وابسته است و مجبور است دیر یا زود با مصدق سازش کند، اما اینگونه نشد.
بعد از انحلال جبهه ملی که در پی حوادث کودتای 28 مرداد 1332 به وجود آمد، این تشکل سیاسی ملیگرا، در قالبی جبه ملی دوم، سوم و چهارم به فعالیت پرداخت. جبهه ملی دوم، در سال 1339 شکل گرفت؛ اما خیلی زود به دلایل منحل شد.
کودتای 1332 پیامدهای گستردهای از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داشت. با این حال پیامدهای سیاسی این کودتا پررنگتر از سایر پیامدها بود. برخی از پیامدهای سیاسی کودتای 28 مرداد 1332 را میتوان در موارد ذیل مشاهده کرد
در کنار حامیان نظامی، حامیان غیرنظامی نیز از جمله گروههایی بودند که از شاه و حکومت حمایت میکردند. حامیان غیرنظامی طیف مختلفی از افراد و دستهجات سیاسی مختلفی را شامل میشد که عمدتا بعد از کودتای 28 مرداد نقش آنها پررنگتر شد.
نقش حزب توده در کودتای 28 مرداد، موضوعی است که بارها و بارها در منابع مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال دیدگاههایی که در این منابع مطرح شده است دیدگاههای متفاوت و گاه متناقضی بوده است. چنانچه برخی معتقدند حزب توده بر علیه مصدق وارد عملیات شد.
بعد از کودتای 28 مرداد، فضلالله زاهدی به عنوان نخستوزیر جایگزین دکتر مصدق شد. زاهدی یکی از عوامل کودتا بود و گرچه در روز کودتا از بیم جان خود در مخفیگاه به سر برد؛ اما از جمله افرادی بود که طی کودتا و روزهای پیش از آن به شیوههای مختلف از شاه پشتیبانی نمود. او بعد از کودتا به پاس خدمات خود، توانست به عنوان نخستوزیر انتخاب شود. اما دوران نخستوزیری ...
در جریان کودتای 28 مرداد 1332، ثریا اسفندیاری از جمله کسانی بود که در کنار شاه قرار داشت. ثریا همسر دوم محمدرضا، در روزهای کودتا و در روزهایی که شاه به تنهایی کشور را ترک کرد، همراه او بود و از نزدیک شاهد بسیاری از اتفاقات بود. او بعدها اشاراتی از وقایع آن روزها را در کتاب خود با عنوان کاخ تنهایی ذکر کرد که مروز آنها میتواند روشن کننده بخشهایی از ...
MI6 نام شبکه جاسوسی انگلیس است که در جریان کودتای 28 مرداد 1332 بر سر زبانها افتاد. این شبکه که نقش مهمی در تحقق کودتا داشت، علاوه بر آنکه با سایر شبکههای جاسوسی در ارتباط بود، توانسته بود عوامل داخلی زیادی را نیز به خود جذب نماید.
تیمور بختیار اولین رئیس ساواک و فرماندار نظامی تهران هنگام کودتای آمریکایی انگلیسی 28 مرداد 1332، پس از فرار از کشور، مدتی در لبنان اقامت گزید و سپس به عراق رفت.
انگلیس پس از آن که با ملی شدن صنعت نفت در ایران از این ثروت محروم گردید با طراحی کودتایی با هدف سرنگونی دولت مصدق، دولت آیزنهاور را به بهانه «خطر نفوذ کمونیست در ایران» به اجرای این کودتا متمایل ساخت. عملیات کودتا بر اساس طرح اولیه ام.آی.۶ تدوین شد.
مقاله احتشام اولیایی ارسالی برای اردشیر زاهدی سفیر ایران در لندن درباره خدمات و اقدامات فضل الله زاهدی در کودتای 28 مرداد 1332 و تمجید و قدردانی از خدمات وی
کشور ایران از زمان کشف نفت و اعطای امتیاز استخراج و بهرهبرداری از منابع نفتی به «ویلیام دارسی» در سال 1901 میلادی؛ به حوزه نفوذ سنتی انگلستان تبدیل شد و با تاسیس «شرکت نفت انگلیس و ایـران» در سال 1909، منابع نفتی ایران به عنوان سهم لاینفک امپراطوری بریتانیا به این کشور پمپاژ گردید؛ تا اینکه با اوج گرفتن نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق و آیتالله ...
کودتای 28 مرداد، کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا (اسآیاس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) بر علیه دولت محمد مصدق در 28 مرداد ۱۳۳۲ به انجام رسید و در پی موفقیت کودتا و سقوط کابینه دولت ملی دکتر مصدق، سرلشکر فضلالله زاهدی عهدهدار تشکیل کابینه جدید شد.